Türk Dili Tarihi'ne Giriş 2.Dönem Ders Notları

Uygurca'nın Özellikleri

1-En az üç lehçesi vardır. Bu bakımdan Köktürkçe'den ayrılır. [ny] sesinin kelime içi ve sonunda korunması ve [n] ve [y] ye dönüşmesi bunu kanıtları.

2-Köktürkçe'deki /-da/ eki hem bulunma hem de ayrılma durumunu belirtir. Uygurca'da ayrılma durumu /-dan/ dır.

3- /-b/ sesi , /-v/ ye dönüşür. (seb->sev-)

4-İyelik eki ünlü ve ünsüzlerin sonunda [-nıng] olarak bulunur. (ilig-ning)

5- [-yık] eki, "-miş" geçmişini bildirir. (Morfolojik özellik) (Karıyuk biz->yaşlandık)

6-Şimdiki zamanın sıfat fiil eki [-glI] ekidir. (Morfolojik özellik) (kör-üglü>gören)

Not: Uygurca, Türkçe'nin en zengin dönemidir.

Runik Alfabe ile Yazılmış Metinler

1-Taryat yazıtı: Uygurların kuruluşundan 753'e kadar olan dönemi anlatır. 

2-Şine Usu yazıtı:Kuruluşu anlatır.

3-Kara Balasagun yazıtı:Türkçe, Çince ve Soğdca yazılmıştır; Maniheizm'in kabulünü anlatır.

4-Haytu Tamir yazıtı:Beşbalık'a doğru yol alan kişilere kutlu olsun dilekleri bulunur.

5-Gurbaçin yazıtı: -

Maniheist Uygur Edebiyatı

-Soğdca metinlerin Türkçe'ye çevrilmesiyle bulunur. Orijinal metinler sonradan ele geçmiştir. 

İki Yıldız Nom(İki Kök Kitabı)

-Şahbuhragah'ın Uygurca çevirisidir.

Huastvanist(Tövbe Duası)

Hristiyan Uygur Edebiyatı

-Yukabus İncil'inden 2 yaprak, Aziz George'un ölüm acılarını anlatan bir kitap ve bir fal kitabından oluşur.

Budist Uygur Edebiyatı

Martrisimit:Sahneye konmak üzere hazırlanmış bir eserdir.

-----------------------------------

ORTA TÜRKÇE

a)Karahanlı Türkçesi

b)Harezm Türkçesi

c)Çağatay Türkçesi

d)Kıpçak Türkçesi

  -Memlük Kıpçakçası

  -Ermeni Kıpçakçası

e)Eski Anadolu Türkçesi

f)Volga Bulgarcası

-------------

a) Karahanlı Türkçesi

11-13.yy arası İslami Türk yazı dilidir. 

Özelikleri: 

-Söz içi ve söz sonu /d/ sesi, /d/'ye dönüşür

                                             -

adak>adak (ayak)

           -

-Söz içi ve söz sonu /b/, /w/'ye dönüşür.

seb->sew- (sevmek)

-/sAr/ ın sonundaki /r/ sesi düşer.

bolsar>bolsa(olsa)

-Olumsuz geniş zaman eki -mAz, -mAs 'a dönüşür.

bolmaz>bolmas

Dönem Eserleri:

-Kutadgu Bilig(Yusuf Has Hacib)

-Divan-ı Lügati't Türk (Kaşgarlı Mahmud)

-Atabetü'l Hakayık(Edib Ahmed Yükneki)

-Kur'an Tercümesi

-Divan-ı Hikmet(Hoca Ahmed Yasevi)

--------------------

KUTADGU BİLİG:

-18 ayda tamamlanmıştır.

-Tavgaç Ulug Buğra Han'a sunulmuştur.

-Mesnevi tarzında yazılmıştır.

-4 kavramı karşılayan 4 kahramanın sohbetlerini anlatmaktadır.

Hükümdar-Kün Togdı(adalet)

Vezir-Ay Toldı(saadet)

Vezirin oğlu-Ögdülmüş(akıl)

Vezirin kardeşi-Odgurmuş (akıbet)

-Mısır, Viyana ve Fergana olmak üzere üç nüshası vardır.

ATABETÜ'L HAKAYIK:

-Edib Ahmed Bin Yükneki tarafından Taşkent'te yazılmıştır.

-12-13. yy civarında yazıldığı tahmin ediliyor.

-Nüshalarındaki farklılıklar nedeniyle:

Hitabetü'l Hakayık

Gaybetü'l Hakayık

Atabetü'l Hakayık, şeklinde üç isimle anılır.

Özellikleri:

-Dörtüklerle yazılmış olup 484 mısra' dır.

-Sonunda ilaveler vardır.

-Hakkında edinilen pek çok bilgi bu ilavelerden edinilir.

-Terbiye ve ahlakı konu almıştır. İçinde ayet ve hadislerden örnekler bulunur.

-A, B, C, D şeklinde dört nüshası bulunur. 

DİVAN-I LÜGAT'ÜT TÜRK

-Türk Dillerinin Sözlüğü, Kaşgarlı Mahmud tarafından yazılmıştır.

-Hakkında ilk bilgiye Keşf'üz Zünun'da rastlanır.

-Kaşgarlı Mahmud, Türk diyarlarını gezmiş ve Türkçe'nin 26 lehçesini öğrenmiştir.

-Yazım amacı Araplara Türkçe'yi Öğretmektir. 1068'de Bağdat'ta yazılmaya başlanmış ve 1073'te bitmiştir.

-Eserde yalnızca dönemin canlı Türk lehçeleri değil, Türk kültürüne dair izler de bulunur.

-Fiilerin yapımının gösterildiği yerlerde, dil kurallarına, ses değişmelerine, ağız farklılıklarına değinilmiştir. 

-Örnekler bir tek kelime olduğu gibi, atasözü, beyit, dörtlük ya da daha uzun parçalar şeklinde de verilmiştir.