Realizm- (Gürsel Aytaç /Genel Edebiyat Bilimi)

Realizm- (Gürsel Aytaç /Genel Edebiyat Bilimi)

Akım olarak Realizm hemen hemen bütün Avrupa edebiyatlarında 1830 ile 1880 arası elli yılı kapsar. Başlangıcı, Romantizmin sonlarına ulaşmasının ardından olmuştur, bitişi de sanat görüşlerindeki Naturalizmle son bulan aşınlaşmadır. Realizmin temelinde, gerçeklik anlayışında, sanatın görevleri konusunda hümanizm, Klasisizm ve Romantizmin görüşleriyle hiç uyuşmayan bir anlayış vardır. Realistlere göre sanat, insan hayatının, titiz bir gözlem ve dakik bir analize dayalı hakiki bir tablosunu sunmalıydı. Bunun biçimsel göstergeleri, gerçekçi bir tıpatıplık gösteren tasvirler, net çevre ve kişi betimlemeleridir.

Realizm, önce bir felsefe kavramıydı, sonra ona bağlı olarak edebiyat bilimi ve sanat tarihi, hatta tarih ve diğer bilimlerde kullanılır oldu. Bir bilim kavramı olarak Realizm, duyulada algılanabilir gerçekliği esas alan bir düşünsel tutumdur, yani idealizmin karşıtıdır. Edebiyatta bir akımın adı olmanın ötesinde bir de genel üslup özelliğidir. "Realist üslup" denince kastedilen, var olan gerçekleri ve ilişkileri gerçeğe sadık bir şekilde işlerneyi amaç edinen bir tutumdur. Karşıtı olduğu idealist üslupta ise nesneleri ya idealize ederek muğlaklaştırmaktan, ya da daha başından akıldışı konuları seçmekten söz edilebilir. Realist üslôp her dönemde çeşitli yazarların farklı çağlarında kendini gösterebilir. Mesela Euripides'in trajedileri, Aristophanes'in komedileri, geç Roma edebiyatı, hatta geç Ortaçağ fablleri, Boccaccio'nun novelleri, hicivler realist üslup örnekleridir. Keza 17. yüzyılda Grimmelshausen 'ın ayrıntılı tıpatıp günlük hayat tabloları, 18. yüzyılda Fielding'in ve Richardson'un "içsel gerçeklik" tasvirleri ... Schiller, Über naive und sentimentalische Dichtung (1795-96) (Sade ve Duygusal Edebiyat Üzerine) başlıklı yazısında Realizme bir üslup çeşidi olarak değinmiştir.

 Bir edebiyat akımı niteliğiyle Realizmin kuram ve uygulamasında Fransa öncüdür. Sert bir toplum eleştirisi ve burjuva karşıtı tutumu Fransız Realizminin en belirgin özellikleridir. Madame Bovary (1857) romanıyla G. Flaubert, Le rouge et le noir (1830) (Kırmızı ve Siyah) romanıyla Stendhal, La c -omedie kumaine (1829-54) romanlar dizisi ile H. de Balzac ve Goncourt Kardeşler, Realizmin klasiklerini yaratmışlardır. J. Chaınpfleury ise Le realizme (1857) başlıklı yazılarıyla Realizmin üslfip ve akım özelliklerini tespit etmiştir.·

Alman edebiyatında Büchner, Grabbe, Immermann, DrosteHülshoff, H. Reine gibi yazar ve şairleriyle Junges Deutschland ve Vormarz ekolleri Realizmin öncüleri sayılır. Ancak 1848 Devriminden sonra Almanya' da Realizm belli bir akım olmuştur. Realizmin Alman çeşitlenmesi olarak O. Ludwig, poetischer Realismus (şiirsel gerçekçilik) terimini yerleştirmiştir. "Şiirsel gerçekçiliğin'' Fransız Realizminden farkı, toplum eleştirisinde çok daha hafif kalışıdır; gerçekliği bir türlü titiz yansıtma çabasına rağmen "şiirsel" bir törpüden geçirmesi, çirkinlik gibi aşırı yanları budamasıdır, keza anlatım açısının öznelliğidir. Anlatım tarzında çoğu zaman mesafeli bir mizah tonu vardır. Şiirsel gerçekçilik, Keller'in Der grüne Heinrich (Yeşil Heinrich) (18541855)'i, Stifter'in Der Nachsommer'i (Pastırma Yazı) (1857) gibi önemli romanlar vermişse de kısaca nesir tür olan "novel" de daha başarılı olmuştur. Stifter Bunte Steine" (1853) (Renkli Taşlar), Ketler Die Leute von Seldwyla (Seldwyla Halkı) (1856-74), C.F. Meyer Die Ve rsuchımg des Pescara (1887) (Pescara'nın Sınanması), Th. Storm Der Schimmelreiter (1888) (Beyaz Atlı) novelleriyle bu dönemin ve bu türün kalıcı örneklerini vermişlerdir. Th. Mann ve Fontane (Effi Briest romanıyla) Realizmin burjuva gerçekçiliği (Bürgerlicher Realismus) sınıfına sokulmaktadır. "Bürgerlicher Realismus"daıı 20. yüzyılda eleştirel gerçekçilik "Kritischer Realismus" çıkmıştır ki en önemli temsilcisi A. Döblin, L. Feuchtwanger, Heinrich Mann' dır. Dram da Hebbel Alman Realizminin odak yazarıdır. Şiirde Storm ve Meyer Realizmin temsilcisi olarak bilinir. (Alman realistleri hakkında geniş bilgi için Ye ni Alman Edebiyatı Tarihi kitabının 349-410. sayfalarına bakılabilir.)

Fransa ve Almanya'nın dışında Avrupa'da Realizmin temsilcilerine gelince: İngiltere'de Ch. Dickens, W.M. Thackeray, Rusya'da LS. Turgenyev, F. M. Dostoyevski, L.N. Tolstoy, ve Amerika'da sembolisı realist olarak adlandınlan 19. yüzyıl edebiyatı (H. Melville, N. Hawthorne) başlıca isimlerdir.

Aytaç, Gürsel, Genel Edebiyat Bilimi, Papirüs, İstanbul, 1999 (189-190).