Fütürizm (Gürsel Aytaç -Genel Edebiyat Bilimi)

Dadaizm

Yirminci yüzyılın başlarında İtalya'da başlayan devrimci bir edebiyat akımıdır Fütürizrı. Adını Latince'deki "futurum" (gelecek zaman)dan almış, edebiyattan başka plastik sanatlar ve resimde de yenilikçi istekleriyle kendini ortaya koymuştur. Ekspresyonizmin daha radikal bir şekli olarak nitelenebilir. Geçmişle bağların kesinlikle koparılması, her türlü sanatsal, felsefi, hatta ahiili ve toplumsal geleneğin yıkılması, futuristlerin başlıca idealiydi. Entelektüalizme karşı oluşları, eyleme, saldırganlığa tutkunlukları, onları kısa sürede faşizme yaklaştırmıştır.

Plastik sanatlarda başlayan Fütürizm, F.T. Marinetti (1878-1944)nin Manifeste dufuturisme" (Futurizm Manifestosu) ile 1909 yılında ve Manifesto tecnico de/la Zetteratura futurista ile 1912'de edebiyata aktarıldı. Marinetti'nin Fransızca olarak kaleme aldığı Puturist Mafarka (1910) romanı, yeni akımın önderi olur. Önsözünde eserini büyük kundakçı yazarlara adadığını belirten Marinetti, bunun hem lirik bir şarkı hem destan, hem macera romanı hem de dram olduğunu söyler. Aslen Mısırlı olan Marinetti Afrika atmosferini kendi deneyimlerinden kaynaklanan bir canlılıkla yaratmıştır. Pozitivist dünya görüşünün pesimizmine savaş açmış, aktif ve dinamik bir hayata özendirmek istemiştir. Marinetti'nin coşkusu yankı uyandırmış, birçok yazarı, irlandalı Joyce'u, Rus Majyakovski'yi etkilemiştir. Edebiyat alanında Fütürizm, yeni konulara yönelişle kendini gösterdi: Tekniğin dünyası, fütüristlerin gözünde hareketin, dinamizmin dünyasıydı ve bu nedenle de yansıtılmaya değerdi. Alışılmış gramerden, cümle yapısı ve kelime seçimlerinden devrimci bir ruhla uzaklaşma şeklindeki devrimci dil biçimleri, söz konusu dinamizmi yansıtmada araç olacaktı. Fütüristlerin dili, Dadaizmi ve Sürrealizmi etkilemiştir. Önemli temsilcileri, Marinetti'nin yanısıra P. Buzzi (1874-1956), G. Gozzano (1883-1916), A. Palazzeşi (1885-1974) ve A. Soffici (1879-1964)dir.

Fütürizm, İtalya'dan Rusya'ya geçmiş, Rus edebiyat dünyasında taraftar bulmuştur. Rus manifestosu (1912) Genel Zevke Bir Şamar, D. Burliuk (1882-1967), W.W. Chlebnikove (1885-1922), A.J. Kruçonik (1886-1968), W.W. Majyakovski (1893-1930) tarafından imzalanmıştır. Manifestoda "şimdiye kadarki dile karşı çözümsüz bir nefret" söz konusu edilmiştir. Edebi konuları ve dil araçlarını devrimci bir ruhla değiştirmek, şair ve yazarlardan beklenen şeydi. Rus Fütürizmi, her türlü eski edebiyatı, realistleri, klasikleriyle birlikte reddediyor, burjuvaya ve geleneklerine savaş açıyordu. Moskova, Petersburg gibi çeşitli futurist gruplar arasında Kubo-fütüristler edebi ilgi odağı oldu. 1917 İhtilallinden sonra akım, yeni yönetimin güdümüne girmiş, ama kısa süre sonra Mayakovski, sanat dergisi "LEF'i yayınladığında yoğun devlet eleştirilerine hedef olmuştur. Mayakovski'nin ölümüyle sona eren futurist akımın Rus şiiri açısından değeri, bütün çağdaş Rus edebiyatçıların bu yeni akımla hesaplaşmalarından ve etkisi altında kalmasından anlaşılmaktadır.