Montaigne-Flozoflar ve Tanrılar(Denemeler)

Filozoflar ve Tanrılar

 Thales’e göre Tanrı her şeyi sudan yaratmış bir güçtü. Anaximandros'a göre tanrılar değişik mevsimlerde doğup ölüyorlardı ve sayıları sonsuz dünyalardı bunlar. Anaximenes’e göreyse hava Tanrıydı, yaratılmış, uçsuz bucaksız ve hep hareket halindeydi. Anaxagoras, ilk kez, her şeyin düzen ve davranışını sonsuz bir ruhun gücü ve aklı yönettiğini ileri sürdü. Alkmeon tanrılığı güneşe, aya, yıldızlara ve ruha veriyordu. Pythagoras’ın tanrısı bütün nesnelerin yaradılışına dağılan bir ruh oluyor, bizim ruhlarımız da ondan kopuyordu. Parmenides tanrıyı, göğü çevreleyen ve dünyayı ışığın kızgınlığıyla ayakta tutan bir çember haline getiriyordu. Empedokles’e göre tanrılar dört unsurdu ve her şeyi bunlar yapıyordu. Protagoras tanrıların varlığı, yokluğu ve nitelikleri üstüne bir diyeceği olmadığını söylüyordu. Demokritos’a göre Tanrı olan kimi zaman imgeler ve çevrintileridir, kimi zaman bu imgeleri çıkaran doğa ve sonunda bilgimiz ve zekâmızdır. 

   Platon, inancını değişik yönlere dağıtır: Timaios’da dünyayı yaratanın adı olmayacağını söyler; Kanunlar’â a tanrı varlığının araştırılmamasını ister; aynı kitapların başka yerlerinde dünyayı, göğü, yıldızları, toprağı ve ruhlarımızı tanrılaştırır, ayrıca her devletin eski düzeninde benimsenmiş olan tanrıları da benimser. Xenophanes Sokrates’i aynı karı­şık öğretiler içinde gösterir: Tanrının biçimi araştırılmamalıdır. Kimi zaman Tanrı güneştir, kimi zaman ruhtur; hem bir (ı ktir hem de bir sürüdür. Platon’un yeğeni Speusippos Tanı iyi, her şeyi yöneten bir çeşit hayvansı güç olarak düşünür. Aristoteles’e göre Tanrı kâh evren, kâh ruhtur; kimi zaman ı vrene başka bir baş bulur, kimi zaman da Tanrıyı göğün ateşliliği olarak görür. Zenakrates’de sekiz olur Tanrı: Beşi gezegenlerin beşlisi, akıncısı duran yıldızların tümü, yedinci ve sekizincisi de Ay’la Güneş’tir. Herakleitos değişik görüşler .ırasında gider gelir, sonra tanrıyı duygudan yoksun eder; biçimden biçime geçiştirir ve sonunda yerle gök olduğunu söyler. Theophrastes aynı kararsızlık içinde türlü fantazyalardan geçer, dünyanın yönetimini kâh zekâya, kâh yıldızlara bağ­ lar, Strato’ya sorarsanız tanrı üretme, çoğaltma ve azaltma gücü olan doğadır; biçimi ve duygusu yoktur. 

   Zeno’nun tanrısı iyiyi buyurup kötüyü yasaklayan doğal yasadır; yaratıklara o can verir; Zeus, Hera, Vesta gibi geleneksel tanrılaraysa yer vermez Zeno. Diogenes Apollonıates’in tanrısı havailin Xenophanes’in tanrısı yuvarlaktır; görür, işitir, ama soluk almaz; insan yaradılışıyla hiçbir ortak yanı yoktur. Ariston Tanrının biçimce hiçbir şeye benzetilemeyeceğini, duyarlığı olmadığını söyler, canlı mı, nedir, ne değildir bilmez. 

   Kleanthes’e göre Tanrı bazen akıl, bazen evren, bazen doğanın ruhu bazen da her şeyi kuşatıp saran yüksek bir sıcaklıktır. 'Zeno’nun çağdaşı Perseus’a göreyse insanlığa önemli bir hizmette bulunmuş ya da yararlı şeyler bulmuş olanlara Tanrı adı verilmiştir. Khrysippos yukarıda söylenenlerin hepsini karmakarışık bir araya getiriyor ve yarattığı bin bir çeşit Tanrı arasına ölümsüzlüğe ulaşmış insanları da katıyordu. Diagoras ve Theodorus tanrı adına ne varsa hepsini inkâr ediyorlardı. Epikuros’da tanrılar ışıklı ve saydamdırlar; içlerinden hava geçebilir; iki kale arasındaymış gibi iki dünya arasında otururlar; kaza bela semtlerine uğramaz; yüzleri insan yüzü, uzuvları insan uzuvlarıdır, ama hiçbir işte kullanılmaz bu uzuvlar.

Ego deum genus esse semper duxı, et dicam caelitum; 

Sed eos non curare opinor, quid agat humanum genus. 

Tanrılar vardır dedim ve diyeceğim her zaman 

Ama insan işleriyle uğraştıklarına inanmam.

                                                                Emnius

   Bunca filozof beyninin curcunasını gördükten sonra gelin de güvenin felsefenize; buldum diye övünün çörekteki baklayı!..

   Tanrılaştırılmaya en elverişli olan en az bildiğimiz şeylerdir; öyleyken eskilerin biz insanları tanrılaştırmış olmaları akim almayacağı bir şeydir. Ben olsam yılana, köpeğe, ökü­ze tapanları daha haklı bulurdum; çünkü bu yaratıkların niteliğini, iç varlığını daha az biliyoruz; hayal gücümüzü onlar için daha keyfimizce işletebilir, olağanüstü güçler görebiliriz onlarda. Ama tanrıları, kusurlarını bilmemiz gereken kendi yaradılışımıza benzetmek, onları arzu, öfke, öç alma, evlenme, akrabalık, aşk ve kıskançlıklarımızla, bizim uzuvlarımız, coşkunluklarımız, keyiflerimiz, ölümlerimiz, mezarlarımızla düşünmek için insan kafasının olmayacak bir sarhoşluk geçirmiş olması gerekir...

Kitap II/ Bölüm XII