Hikemî Üslup

Hikemî Üslup

 Hikmet, hakimlik, bilgelik, felsefe, varlıkların ve olayların oluş amacının kavranması gibi anlamlara gelir; bilgi vermek, öğretmek, ahlaki yönden eğitmek amacıyla yazılan manzum edebî eserler ise “hikemî” (didaktik, talimi, öğretici) sıfatıyla adlandırılır. Bu tür eserler, ait olduğu toplumun, inanç, düşünce ve hayat anlayışını aksettirirler. 

 Didaktik şiir örneklerine Türk edebiyatının başlangıcından itibaren rastlanmakla birlikte, bu türün asıl gelişimi İslamiyetin kabulünden sonraki döneme rastlar ve bu tür Arap ve büyük ölçüde de Fars nasihat literatürü etrafında gelişir. 

 Didaktik şiirin ilk önemli örneği, Orta Asya sahasında kaleme alınan Yusuf Has Hâcib’in Kutadgu Bilig adlı siyaset-namesidir. Bunu, bir sonraki asırda kaleme alınan Edîb Ahmed’in Atebetü’l-Hakâyık’ı ve Ahmed Yesevî’nin Dîvân-ı Hikmet’i takip eder. 

 Anadolu sahasında bu tür, eğitici mesneviler ve divanlardaki didaktik şiirler olmak üzere iki kolda gelişir. Nâbî (ö.1124/1712) ile birlikte, düşünceyi ön plana çıkaran “hikemî” üslup, klasik şiirde yeni bir vadi açar. Bu üslup, en verimli dönemini XVIII. asırda yaşar ve Râgıb Paşa, Râşid , Seyyid Vehbî ve Münîf gibi önemli temsilcilerini yetiştirir. 

 Hikemî üslupta, duygu ve hayalin yerini düşünce alır. Dünyaya ve olaylara “ibretle bakmak” ve onların arkasındaki yaradılışın sırlarını, mutlak hakikati çıkarmak asıl amacı oluşturur. 

 Bu üslup, önce Fars edebiyatında Sâib-i Tebrizî’de görülür. Nâbî’de, bu üslubu divan edebiyatına kazandıran şair olur.